Παρεμβάσεις VR σε Παιδιά με Αυτισμό

Τι είναι οι παρεμβάσεις VR;
Οι παρεμβάσεις VR αναφέρονται σε συμπεριφορικές παρεμβάσεις που διενεργούνται με τη χρήση της τεχνολογίας εικονικής πραγματικότητας (Virtual Reality – VR). Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούν στη χρήση καθηλωτικών – εμβυθυστικών, ψηφιακά δημιουργημένων, περιβαλλόντων, τα οποία προσομοιώνουν καταστάσεις της πραγματικής ζωής με ασφαλή και ελεγχόμενο τρόπο. Φορώντας ειδικές συσκευές (π.χ. γυαλιά VR), τα παιδιά και οι έφηβοι με αυτισμό μπορούν να περιηγηθούν σε εικονικούς χώρους (όπως σχολικές αίθουσες, εκδηλώσεις ή κοινόχρηστους χώρους) και να αλληλεπιδράσουν με αυτούς, βιώνοντας μια ρεαλιστική, αλλά παράλληλα προσαρμοσμένη στις ανάγκες τους, εμπειρία. Έτσι, έχουν τη δυνατότητα να εξασκηθούν σε κοινωνικές, επικοινωνιακές και συναισθηματικές δεξιότητες με μειωμένο άγχος σε σύγκριση με τις απρόβλεπτες συνθήκες του πραγματικού κόσμου.

Είναι οι παρεμβάσεις Εικονικής Πραγματικότητας επιστημονικά τεκμηριωμένες;
Ναι. Ένα αυξανόμενο ερευνητικό σύνολο δεδομένων υποστηρίζει την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων εικονικής πραγματικότητας στην ενίσχυση κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων σε άτομα με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ):

• Mesa-Gresa et al. (2018): Σε συστηματική ανασκόπηση κατέδειξαν ότι η VR παρέχει ελεγχόμενα πλαίσια, επιτρέποντας ασφαλή και αποτελεσματική εξάσκηση κοινωνικών σεναρίων.
• Yuan και Ip (2018): Διαπίστωσαν ότι η τεχνολογία VR βελτιώνει την αναγνώριση συναισθημάτων και την κοινωνική αλληλεπίδραση, προσομοιώνοντας καταστάσεις της πραγματικής ζωής σε ένα δομημένο και μη απειλητικό περιβάλλον.
• Parsons και Cobb (2017): Τόνισαν ότι τα πλέον σύγχρονα εργαλεία VR προάγουν την κοινωνική αλληλεπίδραση, προσαρμόζοντας την εμπειρία στις ατομικές ανάγκες κάθε παιδιού και μειώνοντας το άγχος σε κοινωνικές περιστάσεις.
• Kadir et al. (2023): Ανέδειξαν τον ρόλο της VR στην ενίσχυση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, επισημαίνοντας την προσβασιμότητα και την ευελιξία της σε διαφορετικά προφίλ ΔΑΦ.
• Liu (2023): Μέσα από συστηματική ανασκόπηση, έδειξε ότι η εκπαίδευση μέσω VR, ειδικά όταν περιλαμβάνει παιγνιοποιημένη μάθηση (gamification) και παιχνίδια ρόλων (role-playing), συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη επικοινωνιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων.

Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν ότι η VR αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη μέθοδο αντιμετώπισης των βασικών κοινωνικών, αισθητηριακών, και επικοινωνιακών δυσκολιών που συνοδεύουν τον αυτισμό.

Ποια είναι τα κύρια οφέλη των παρεμβάσεων VR για παιδιά και εφήβους με αυτισμό;

1. Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων
2. Βελτίωση γλωσσικών δεξιοτήτων και επικοινωνίας
3. Ενίσχυση συναισθηματικής κατανόησης και βελτίωση συναισθηματικής αυτορρύθμισης
4. Μείωση άγχους και Μείωση Αισθητηριακών Ενοχλήσεων
5. Παιγνιώδης μάθηση και αυξημένο κίνητρο

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι της εκπαίδευσης μέσω VR σε παιδιά και εφήβους με αυτισμό;
Παρότι οι επιμέρους στόχοι προσαρμόζονται στις ατομικές ανάγκες κάθε παιδιού, τα προγράμματα VR συνήθως στοχεύουν στα εξής:

• Ανάπτυξη Κοινωνικής Αλληλεπίδρασης: Ενθάρρυνση έναρξης συζητήσεων, κατανόηση κοινωνικών σημάτων και συνεργασία σε ομαδικά πλαίσια.
• Βελτίωση Επικοινωνιακών Δεξιοτήτων: Εξάσκηση στον προφορικό λόγο, την κατανόηση εκφράσεων προσώπου και τη χρήση χειρονομιών.
• Συναισθηματική Ρύθμιση: Απόκτηση δεξιοτήτων για την καλύτερη αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων σε ένα δομημένο και ασφαλές εικονικό περιβάλλον.
• Αισθητηριακή Επεξεργασία: Σταδιακή έκθεση σε ακουστικά και οπτικά ερεθίσματα, βοηθώντας τα παιδιά να εξοικειωθούν με έντονες ή καινούριες καταστάσεις.
• Αυτοπεποίθηση και Αυτονομία: Εμπλοκή σε καταστάσεις της καθημερινής ζωής (π.χ. ψώνια, μετακινήσεις) μέσα από εικονικούς χώρους, ενισχύοντας την ανεξαρτησία.

Πώς διεξάγονται οι συνεδρίες VR;
Σε μια συνεδρία VR, το παιδί ή ο έφηβος φοράει ένα ειδικό εξοπλισμό – γυαλιά που προβάλλουν εικονικές σκηνές. Ένας εξειδικευμένος επαγγελματίας ψυχολόγος συντονίζει τη διαδικασία, ρυθμίζοντας τον βαθμό δυσκολίας και παρέχοντας συμπεριφορικές ή γνωσιακές τεχνικές για την ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων.

Τα παιδιά / οι έφηβοι μπορεί να εμπλακούν σε:

• Δομημένο παιχνίδι ρόλων: Εξάσκηση κοινωνικών καταστάσεων (π.χ. χαιρετισμός, αίτημα βοήθειας) σε εικονικούς χώρους με τη χρήση ειδικά σχεδιασμένης AI.
• Αναγνώριση συναισθημάτων: Παρατήρηση και αποκωδικοποίηση εκφράσεων προσώπου και χειρονομιών εικονικών χαρακτήρων.
• Σταδιακή Αισθητηριακή Έκθεση: Προσαρμογή της έντασης ήχων ή των οπτικών ερεθισμάτων με στόχο την εξοικείωση σε ελεγχόμενο πλαίσιο.
• Παιχνίδια και Ασκήσεις: Δραστηριότητες με παιγνιώδη στοιχεία για να ενισχυθεί το ενδιαφέρον και η συμμετοχή.

Κάθε συνεδρία προσαρμόζεται στην πρόοδο του παιδιού, διασφαλίζοντας ότι οι στόχοι παραμένουν ρεαλιστικοί και το περιβάλλον παραμένει υποστηρικτικό.

Είναι οι παρεμβάσεις VR κατάλληλες για όλα τα παιδιά με αυτισμό;
Παρότι η VR θεωρείται ιδιαίτερα ελπιδοφόρα, η εφαρμογή της διαφέρει από παιδί σε παιδί. Μερικά παιδιά μπορεί να βρίσκουν άβολη τη χρήση του εξοπλισμού (π.χ. λόγω αισθητηριακών ευαισθησιών), ενώ άλλα ενδέχεται να εμφανίζουν ναυτία ή ζάλη (motion sickness). Σε κάθε περίπτωση, προηγείται αξιολόγηση από ειδικό για τη διασφάλιση της καταλληλότητας της μεθόδου. Επίσης, προηγείται αξιολόγηση ADOS-2 για την καταγραφή του προφίλ αυτισμού του παιδιού / εφήβου και τη δημιουργία ενός πρωτοκόλλου σε συνεργασία με παιδοψυχίατρο και γονείς / κηδεμόνες.